شیر مادر

شیرمادر، بهترین تغذیه برای همه شیرخواران:

سازمان بهداشت جهانی و صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) مشترکاً هفته اول ماه اوت در سراسر جهان را هفته جهانی شیرمادر نامگذاری کرده اند.
این مناسبت، فرصت ارزشمندی است تا به اهمیت و فواید شیرمادر بپردازیم.
بر اساس توصیه های انجمن های علمی و پزشکی دنیا، شیرمادر بهترین تغذیه برای هر شیرخوار است.

سازمان بهداشت جهانی، انجمن های طب کودکان در سراسر دنیا (از امریکا گرفته تا اروپا و کشور عزیزمان ایران) همگی بر برتری شیرمادر تأکید داشته اند و آموزش روش های شیردهی مادران در دوران بارداری و پس از تولد را از جمله مهم ترین اقدامات مراکز علمی، مشاوره و درمانی می دانند.

فواید شیر مادر برای شیرخوار:

تأمین همه مواد غذایی مورد نیاز کودک به میزان کافی.

شیر مادر حاوی همه مواد غذایی مورد نیاز نوزاد است. در طول دوران شیردهی، ترکیب شیرمادر با نیاز شیرخوار تغییر پیدا کرده، حتی در یکبار شیردهی نیز ترکیب شیر تغییر پیدا می کند. به عنوان مثال در ابتدای هربار شیردهی، میزان آب بیشتر بوده، تشنگی نوزاد برطرف می شود و در انتها، میزان چربی افزایش می باید که باعث سیرشدن نوزاد می گردد.

در روزهای ابتدایی بعد از تولد (تقریبا تا روز سوم بعد از تولد) نیز شیرمادر متفاوت بوده، قدری زردرنگ و غلیظ تر است. این شیر، آغوز یا کلستروم نامیده می شود. آغوز حاوی پروتئین، چربی و انرژی بیشتر است و سرشار از فاکتورهای ایمنی نظیر آنتی‌بادی است که با ترکیبات مفید خود به رشد دستگاه گوارش نابالغ نوزاد کمک می‌کند.

فاکتور های ایمنی:

شیر مادر حاوی انواع فاکتورهای ایمنی زاست، یکی از آنها، آنتی‌بادی است که موجب ایمنی نوزاد در برابر عفونت با باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌شود.

همچنین هنگامی که مادر مبتلا به عفونت با باکتری یا ویروس می گردد، بدن مادر شروع به ساختن آنتی بادی می کند. که این آنتی‌بادی‌ها در شیر مادر ترشح شده و از طریق شیر وارد بدن نوزاد و در نهایت سطح ایمنی نوزاد را بالا می برد.

بعلاوه شیرمادر حاوی سلول های ایمنی (ماکروفاژها و لنفوسیت ها) است که این سلول ها نیز در برابر عفونت های ویروسی و میکروبی مقاومت کرده، سطح ایمنی نوزاد را ارتقاء می بخشند.

کاهش ابتلا به بیماری‌ها:

بطور عمومی نوزادان و شیرخوارانی که از شیرمادر استفاده می کنند، به احتمال کمتری دچار بیماری های زیر می گردد^.

• سرماخوردگی
• عفونت گوش میانی
• عفونت دستگاه گوارش (اسهال)
• عفونت گلو و سینوس ها
• بیماری های آلرژی نظیر آسم، اگزما یا درماتیت آتوپیک
• ضمناً، بعضی مطالعات علمی نشان می دهند که شیرمادر ممکن است احتمال بروز بیماری های زیر را در آینده کاهش دهند، هرچند مطالعات بیشتری نیز لازم است تا بتوان با قطعیت بیشتری در این مورد صحبت کرد.
• بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسروز، کرون و سندرم روده تحریک پذیر
• دیابت تیپ یک و دو
• لوسمی و انواع سرطان خون

بهبود وزن و ارتقاء سلامت کودک:

کودکانی که شیر مادر می‌خورند، در سنین پیش دبستانی، بلوغ و بعد از آن، به احتمال کمتری دچار چاقی یا افزایش وزن می شوند.

بعضی مطالعات نشان می دهند هورمون لپتین که تنظیم‌کننده اشتها است در کودکان شیر مادرخوار بیشتر است.

متأسفانه در سال های اخیر شیوع چاقی و افزایش وزن در کودکان و نوجوانان بسیار بیش از گذشته شده است. که البته دلایل گوناگونی دارد.

در همین راستا، در سال های اخیر سازمان بهداشت جهانی تمرکز بیشتری بر روی بیماری های غیرواگیر نظیر چاقی و دیابت داشته است و از این منظر، آموزش و ترویج تغذیه با شیرمادر برای سازمان های بین المللی نیز از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.

مقاله ارزشمندی که دو ماه پیش انجمن طب کودکان امریکا انتشار داده است، ضمن برشمردن اهمیت این رابطه، مدت طولانی تری از شیردهی را پیشنهاد می کند.

بنابراین به همه مادران توصیه می گردد اولاً توضیه های غیرکارشناسانه در مورد از شیرگرفتن نوزاد را کنار گذاشته، قبل از اقدام برای از شیرگرفتن کودک خود، حتماً از مشاوره تخصصی بهره مند شوند تا چنین رابطه ارزشمندی به شکلی اصولی قطع گردد.

فواید شیردهی مادر برای مادر:

شیردهی نه تنها برای نوزاد، که برای مادر نیز فواید زیادی دارد که به شرح زیر است.

کاهش خونریزی بعد از زایمان و کمک به بازگشت رحم به اندازه قبلی:

حین زایمان ترشح هورمون اکسی‌توسین افزایش می‌یابد و با شیر دادن میزان این هورمون افزایش می یابد. هورمون اکسی توسین به انقباض رحم و کاهش حجم خونریزی بعد از زایمان کمک کرده، بازگشت رحم به اندازه قبل از بارداری را تسهیل می کند.

کاهش وزن:

شیردهی به علت نیاز به کالری بیشتر به کاهش وزن مادر بعد از بارداری کمک می‌کند.

اثرات مثبت روحی- روانی:

شیردهی موجب کاهش احتمال افسردگی پس از زایمان، افزایش اعتماد به نفس مادر و کاهش استرس مادر و برقراری ارتباط سریع‌تر عاطفی بین مادر با نوزاد می‌گردد.

خالی از لطف نیست اگر به اهمیت رابطه عاطفی مادر و نوزاد بیشتر بپردازیم. پایه های اولیه رابطه مادر و کودک از دوره جنینی آغاز شده، اولین رابطه عاطفی پس از تولد از طریق تغذیه اتفاق می افتد.

هرچند اعتماد به نفس کودکان تابع عوامل بسیار متعددی از شرایط محیط زندگی گرفته تا رفتار پدر و مادر است، اما بعضی مطالعات علمی اثرات مثبت شیردهی در دوره نوزادی را در آرامش روحی و اعتماد به نفس بالاتر در سنین آینده را نشان داده اند.

خلاصه:

شیرمادر بهترین تغذیه برای همه نوزادان و شیرخواران است، حاوی همه مواد غذایی لازم برای رشد و نمو طبیعی کودک بوده، فاکتورهای ایمنی زای متعددی نیز دارا می باشد که سطح ایمنی کودک را بالا می برد.

از سوی دیگر، تحقیقات علمی نشان می دهد که شیرمادر احتمال بروز بسیاری از بیماری های طبی و احتمال بروز چاقی در سنین بعد را کاهش می دهد.

شیردهی برای مادر نیز مفید بوده، کاهش خونریزی بعد از زایمان، بازگشت سریعتر رحم به اندازه قبلی، بهبود وزن مادر و اثرات مثبت روحی روانی را در پی دارد.

دکتر علی نظری، متخصص تغذیه کودکان

چند تفكر اشتباه در مورد شيردهی از طريق پستان:

نکته اول:

❌  فقط چند روز شير دادن، فايده اي ندارد.
✅  اصلا مهم نيست چقدر به كودك شير داده ايد هر چقدر شير خورده باشد برايش مفيد است.

نکته دوم:

❌  جراحي زيبايي تأثير در شيردهي موفق دارد.
✅  پروتزهاي پستاني نقشي بر روند شيردهي ندارند، شيردهي به واسطه هورمون هاي طبيعي كه ترشح ميشوند هميشه امكان پذير است (نكته تکمیلی: مراقب بهداشت پستان باشيد)

نکته سوم:

❌  مادران با سينه هاي كوچك قادر به شيردهي نيستند.
✅  توليد شير بستگي به غدد پستاني دارد نه اندازه پستان ها.

نکته چهارم:

❌  هر چه بيشتر آب بخوريم بيشتر شير داريم.
✅  بدن قطعا به آب نياز دارد ولي تعيين كننده توليد بيشتر شير نيست.

نکته پنجم:

❌  سينه مادر بايد هميشه پر از شير باشد.
✅  توليد شير بستگي به نياز كودك در طول روز و در گذر زمان و جهش هاي رشد دارد.

نکته ششم:

❌  شيردهي دردناك است.
✅  اگر كودك در پوزيشن درست قرار گيرد، بهداشت پستان رعايت شود، ديگران كمك كنند دردناك نيست.

نکته هفتم:

❌  مادراني كه سركار ميروند نمي توانند شير بدهند.
✅  ماه هاي اول كه مرخصي بعد زايمان دارند، به دنبال آن فاصله شيردهي زياد ميشود و غذاي كمكي شروع و البته شيردوش در اين مقطع كمك كننده است.

نکته هشتم:

❌  شير مادر باعث اختلال در خواب مادر ميشود.
✅  هورمون اكسي توسين كمك مي كند كه همان خواب هاي سبك مادر با كيفيت هم بشود، قطعا مراقبت از كودك مسئوليتي مشترك است و كودك شير با شيشه هم بيداري شبانه دارد. ولي مادري كه حرص بخورد شيرش ميتونه خشك بشود. مادر خوب مادري است كه آگاهانه عمل مي كند و تلاش مي كند ولي وقتي موفق نشد عذاب وجدان ندارد و مادرانگيش را ادامه ميدهد.

فيروزه روستا

ماما / دكتراي روانشناسي سلامت

شیرمادر

کارگاه های مرکز سلامت مادران:

بارداری

چایخانه نو مادرانه 1

چایخانه نو مادرانه 2

جدول زمانبندی ماهیانه کارگاه های مرکز سلامت مادران

مجله سلامت

پیج اینستاگرام سلامت مادران

منابع:

1. UNICEF: https://www.unicef.org/topics/breastfeeding
2. WHO https://www.who.int/health-topics/breastfeeding#tab=tab_1
3. AAP (American Academy of Breastfeeding), https://www.aap.org/breastfeeding
4. انجمن پزشکان کودکان ایران
5. کتاب تغذیه نوزاد با شیرمادر (شروع شيردهي، وضعيت شيردهي، دفعات و مدّت تغذيه با شيرمادر) – دکتر ناهید عزّالدین زنجانی – انجمن علمی ترویج تغذیه باشیرمادر
6. The real link between breastfeeding and preventing obesity – Harvard Health Blog – Claire McCarthy, MD, Senior Faculty Editor, Harvard Health Publishing
7. Breastfeeding fact sheet, American Center of Disease Control and Prevention (CDC)
8. Alyson Sulaski Wyckoff, Associate Editor, Updated AAP guidance recommends longer breastfeeding due to benefits – 27 June 2022ماه