شیرمادر و باکتری های مفید در دستگاه گوارش نوزادان

دکتر علی نظری – فلوشیپ تغذیه کودکان از آلمان

باکتری های موجود در دستگاه گوارش انسان (gut microbiota)

دانش پزشکی و میکروبیولوژی، سال هاست از حضور باکتری های مختلف در دستگاه گوارش انسان باخبر است. ولی تنها در دهه های اخیر بوده است که اثرات بسیار متنوع آنها بر سلامت انسان در مطالعات بالینی و پزشکی مختلف شناخته شده است و پیش بینی می شود در سال های آینده، دانش بشر در این زمینه رشد بیشتری پیدا کند. دستگاه گوارش ما، ممکن است میزبان باکتری های بالقوه سودمند یا برعکس، بالقوه آسیب زا باشند. بنابراین، امروزه بحث از باکتری های موجود در دستگاه گوارش انسان یا میکروبیوتای روده (gut microbiota) موضوع بررسی های علمی و تحقیقاتی متنوعی در نقاط مختلف دنیا شده است.

از سوی دیگر، تحقیقات علمی و آزمایشگاهی روی شیرمادر نشان داده است که شیرمادر حاوی تعداد بسیار زیادی از باکتری های سودمند است. در نوزادنی که از شیرمادر تغذیه می شوند، این باکتری ها در دستگاه گوارش بخصوص در روده کلونیزه شده و اثرات سودمند خود را در سلامتی نوزاد اعمال خواهند کرد.

این موضوع، در مباحث و برنامه های آموزشی مرکز سلامت مادران نیز مورد توجه قرار گرفته، آموزش داده می شود. در این نوشتار، به اختصار باکتری های پروبیوتیک (Probiotic) یا باکتری های سودمند را معرفی کرده، اثرات سلامتی بخش آنها را در نوزادانی که با شیر مادر اغذیه می شوند به اختصار توضیح خواهیم داد.

پروبیوتیک (Probiotic) چیست؟

پروبیوتیک ها (Probiotics) میکروارگانیسم ها یا باکتری های زنده و غیر بیماری زایی هستند که اگر به مقدار کافی مصرف شوند باعث بروز اثرات مفید در سلامتی میزبان می گردند. شیرمادر حاوی انواع مختلفی از این باکتری هاست که در طول دوران شیردهی، به تدریج در سطح دستگاه گوارش نوزاد جای می گیرند. نکته مهم اینکه کلمه “باکتری” نباید باعث تشویش و نگرانی شود، چراکه این باکتری ها، نه تنها آسیبی نمی زنند، بلکه اثرات مهم سلامتی بخش نیز دارند که در ادامه اشاره خواهد شد.

از سوی دیگر، اگر بدن نوزاد از این باکتری های سودمند محروم گردد، به تدریج دستگاه گوارش با باکتری های بی ارزش پر می شود، زیرا به هرحال دستگاه گوارش بخصوص روده همه انسان ها – از کودک تا کهن سال – با باکتری های مختلف پوشیده شده است که همانطور که گفته شد به این پوشش باکتریایی میکروبیوتای روده Gut Microbiota گفته می شود. حال که دستگاه گوارش با گستره ای از باکتری ها پوشیده می شود، چه بهتر که این پوشش بتواند اثرات سودمند سلامتی هم داشته باشد.

اثرات پروبیوتیک های موجود در شیرمادر در نوزادان:

اثرات سلامتی بخش پروبویتیک ها بسیار متعدد است که در اینجا به چند مورد اشاره می کنیم:

1- ارتقاء عملکرد سیستم ایمنی:

پروبیوتیک ها، با مکانیسم های مختلف موجب ارتقاء سطح ایمنی در نوزادان و شیرخواران می شوند. نوزاد انسان در ماه های اول زندگی نسبت به عفونت ها حساس است. شیرمادر با ترکیبات مهمی نظیر آنتی بادی مادر، سلول های ایمنی و همچنین پروبیوتیک ها، باعث بهبود وضعیت ایمنی شیرخوار می گردند. پروبیوتیک ها با پر کردن سطج دستگاه گوارش برای فضا با میکروب ها رقابت می کنند و جای آنها را دستگاه گوارش می گیرند. از سوی دیگر میزان نفوذپذیری جدار روده را کاهش می دهند که خود احتمال نفوذ میکروب به فضای زیرمخاطی را کاهش می دهد. در نهایت با تحریک تولید آنتی بادی در بدن نوزاد، سیستم ایمنی را برای مقابله با میکروب های بیماری زا تقویت می کند.

در نتیجه، احتمال بروز بیماری های عفونی شایع از جمله اسهال، عفونت گوش و عفونت دستگاه تنفسی در نوزادان و شیرخواران کاهش می باید.

شکل 1، تصویر پروبیوتیک بیفیدوباکتریا بیفیدوباکتریوم در میکروسکوپ الکترونیکی

2- پیشگیری از آلرژی:

از سوی دیگر، پروبیوتیک های موجود در شیرمادر، می تواند اثرات پیشگیری کننده از بعضی بیماری های آلرژی را داشته باشد. امروزه افزایش روزافزون بیماری های آلرژیک در سراسر جهان، توجه متخصصین را به خود جلب نموده است. که شاید تغییرات روش زندگی به سوی مدرنیته (western life style) عامل چنین تغییراتی باشد. افزایش بهداشت عمومی و مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها از آن جمله است. بنابراین به نظر می رسد مواجهه با پروبیوتیک ها بدلیل اینکه سیستم ایمنی را بطور طبیعی تحریک می کند. می تواند اصطلاحاً سیستم ایمنی را آموزش داده، مانع ایجاد فرایندهای آلرژیک گردد.

3- کاهش کولیک شیرخوارگی (infantile colic):

مطالعات علمی نشان داده اند که بعضی از پروبیوتیک های خاص با تنظیم حرکات روده ای و اثر بر نفوذپذیری جداره دستگاه گوارش توانسته است دردهای شکمی و کولیک نوزادی را تا حد قابل ملاحظه ای کنترل نماید. بررسی ها نشان داده اند که مدّت گریه شیرخوار، یک هفته بعد از شروع پروبیوتیک، کاهش واضحی داشته و در ادامه بهبود قابل ملاحظه ای یافته است. مطالعات های دیگر نشان می دهد همین باکتری، با اثر تنظیم کنندگی خود روی حرکات دستگاه گوارش، اجابت مزاج شیرخواران را نیز تسهیل کرده. مانع از بروز یبوست در آنها می گردد.

منابع:

1. Beneficial effects of probiotic bacteria isolated from breast milk, British Journal of Nutrition, Cambridge University Press, Federico Lara-Villoslada , Mónica Olivares , Saleta Sierra , Juan Miguel Rodríguez , Julio Boza and Jordi Xaus
2. Analysis of the Major Probiotics in Healthy Women’s Breast Milk by Realtime PCR. Factors Affecting the Presence of Those Bacteria, Applied Science 2021, 11(20), 9400; https://doi.org/10.3390/app11209400, by Georgia Nikolopoulou, Theofania Tsironi, Panagiotis Halvatsiotis, Ekaterini Petropoulou, Nikolaos Genaris, Despina Vougiouklaki

3. Probiotic Potential of 3 Lactobacilli Strains Isolated from Breast Milk, Sage Journal, Volume 21, Issue 1, https://doi.org/10.1177/0890334404272393, Rocío Martín, MSc, Mónica Olivares, PhD, and Juan M. Rodríguez, PhD
4. Breastfeeding-associated microbiota in human milk following supplementation with Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus acidophilus La-5, and Bifidobacterium animalis ssp. lactis Bb-12, Journal of Dairy Science, Volume 101, Issue 2, February 2018, Pages 889-899, Malenie Rae Simpson, Akaterina Avershina
5. Probiotic lactobacilli in breast milk and infant stool in relation to oral intake during the first year of life Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 49 (2009), pp. 349-354, 1097/MPG.0b013e31818f091b, T. R. Abrahamsson, G. Sinkiewicz, T. Jakobsson, M. Fredrikson.

مرکز سلامت مادران

شیرمادر و باکتری های مفید در دستگاه گوارش نوزادان

مجله سلامت

پیج اینستاگرام سلامت مادران