بازتاب های اوليه در كودک، یا رفلکس‌های كودكی، مجموعه‌ای از حرکات غیرارادی هستند که از زمان تولد، حتی در دوره جنینی، در نوزادان دیده می‌شوند.
این بازتاب های اوليه در كودک که غیرارادی هستند، توسط مغز قدیم (ساقه مغز) کنترل می‌شوند و نقش مهمی در بقای اولیه، رشد عصبی و حرکتی و تنظیم هیجان کودک دارند.
بسیاری از این بازتاب‌ها طی چند ماه اول زندگی به تدریج ناپدید می‌شوند یا به حرکات ارادی تبدیل می‌شوند، اما اگر باقی بمانند یا بیش از حد فعال باشند، ممکن است عامل مشکلات حرکتی، هیجانی یا تأخیر در رشد شوند.
اگر نوزاد احساس کند که در حال افتادن است یا با صدای بلند غافلگیر شود، دست‌ها و پاهایش را ناگهانی باز کرده و سپس جمع می‌کند.
طبق تصویر: این حرکت غیرارادی معمولاً بین ۴ تا ۶ ماهگی از بین می‌رود.
وجود آن در بدو تولد نشانه عملکرد طبیعی سیستم عصبی کودک است. باقی ماندن آن بعد از ۶ ماهگی ممکن است نشان‌دهنده مشکل در سیستم عصبی باشد.
اگر چیزی (مثلاً نوک پستان یا شیشه شیر) با دهان نوزاد تماس پیدا کند، به‌طور غریزی شروع به مکیدن می‌کند.
زمان ناپدید شدن: بین ۴ تا ۶ ماهگی.
این بازتاب برای تغذیه نوزاد حیاتی است. مشکلات در این بازتاب می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در عملکرد مغز یا عضلات دهان باشد.
اگر کف دست نوزاد لمس شود، انگشتانش را محکم جمع می‌کند.
زمان ناپدید شدن: معمولاً بین ۴ تا ۶ ماهگی.
این بازتاب پایه‌ای برای رشد مهارت‌های دستی و حرکات ظریف است. باقی ماندن آن می‌تواند نشانه مشکلات عصبی باشد.
وقتی سر نوزاد به یک طرف چرخانده میشود، دست و پای همان طرف کشیده شده و طرف مقابل خم میشود.
زمان ناپدید شدن: حدود ۵ تا ۷ ماهگی.
اهمیت: این بازتاب به هماهنگی چشم و دست کمک می‌کند. باقی ماندن طولانی آن نیز می‌تواند نشانه مشکلات عصبی باشد.
وقتی کف پای نوزاد روی سطحی سفت قرار بگیرد، حرکاتی شبیه به راه رفتن انجام میدهد.
زمان ناپدید شدن: بین ۲ تا ۳ ماهگی.
اهمیت: این بازتاب به رشد مهارت‌های حرکتی کمک می‌کند. نبود آن یا باقی ماندنش ممکن است نشانه مشکلات رشدی باشد.
همان‌طور که مطرح شد، هر رفلکس به رشد حرکتی، شناختی و ذهنی کودک کمک می‌کند.
این رفلکس که از هفته ٢٠ تا ۲۸ بارداری شروع میشود، اولین کاربردش در زمان زایمان طبیعی است.
انقباضات و کشش‌های عضلات کمری باعث حرکت جنین در کانال زایمانی میشود و کمک می‌کند نه تنها عبور جنین از کانال زایمان راحت‌تر صورت گیرد، بلکه باعث باز شدن أقطار لگن هم میشود.
در واقع این رفلكس چرخش های لازم در كانال زایمان را انجام می دهد.
سزارین، استفاده از فورسپس، واكیوم شاید عللی در یكپارچه نشدن این رفلكس است و البته یك پارچه شدنش بین ٣ تا ٩ ماه است.
علایمی مثل حساسیت كودك به مارك لباس، حركت و تكان بیش از حد در تخت، بی قراری روی صندلی ماشین و غذا و یك جا بند نشدن در مهد كودك در نظر بگیرید.
البته وقتی كودك از پایین به بالا ماساژ دهید یك طرف بدن را جمع می كند.
این حرکت پایه و اساس مراحل بعدی رشد مثل خزیدن، چهار دست و پا رفتن و راه رفتن است.
رفلكس نورولوژیك كه به واسطه ماساژ شیر خوار از بالا به پایین و مشاهده انقباض ماهیچه های پشت، جمع كردن پاها و بالا اوردن بلسن بررسی میشود.
ناپدید شدن این رفلكس بین ٣ تا ٦ ماه است. ناپدید شدن به مغز اجازه میدهد كه رفلكس های غیر إرادی را به حركات إرادی تبدیل شود.
حركات وقتی یكپارچه و إرادی شود باعث تقویت های ماهیچه های ستون فقرات و هماهنگی قسمت های بالا و پایین بدن میشود.
در ضمن تحریك اتصال بین مغز و اعصاب كه مسئول حركت هستند دفع گاز، دفع كولیك و تعادل هیجانی و حسی و حركتی میشود.
اگر رفلكس یكپارچه نشده باشد با علایمی مثل خمیدگی زیاد پشت، بیش حسی به خصوص در پشت، آژیته شدن دایم، یا كمبود تمركز دیده میشود.
راهكار:
برای ارزیابی این بازتاب های اوليه در كودک، پزشکان از آزمایش‌های خاصی استفاده می‌کنند و در صورت وجود علائم، ممکن است نوزاد را به متخصص مغز و اعصاب یا کاردرمانگر ارجاع دهند.
چه بكنیم:
بازتاب های اوليه در كودک نقش مهمی در رشد اولیه نوزاد دارند و پزشکان از آن‌ها به‌عنوان ابزاری برای بررسی سلامت سیستم عصبی استفاده می‌کنند. این بازتاب‌ها به مرور زمان از بین می‌روند، اما اگر باقی بمانند یا الگوی غیرطبیعی داشته باشند، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات رشدی یا عصبی باشند.
علت اصلی كمبود دوپامین در كورتكس فرونتال است.
مرکز سلامت مادران با آگاهی‌رسانی به مادر باردار در کلاس‌های آمادگی بارداری و زایمان، از طریق ارائه مهارت‌ها به یکپارچگی این بازتاب های اوليه در كودک کمک می‌کند. در ضمن آموزش مادر و پدر با کودک زیر دو سال نقش مهمی در توانمندی آینده کودکان دارد.
مرکز سلامت مادران
فيروزه روستا – ماما و روانشناس سلامت – مدير مسئول مركز سلامت مادران
حوریه بهشتی – روانشناس تربیتی – مدرس کارگاه مادر و کودک سلامت مادران
چرا بازتاب های اوليه در كودک مهم است؟
کارگاه های مرکز سلامت مادران:
مقاله های مرتبط:
موبايل برای نوزادان آری يا خير
جدول زمانبندی ماهیانه کارگاه های مرکز سلامت مادران
مجله سلامت
پیج اینستاگرام سلامت مادران
